اوراق مرابحه اوراق بهاداری است که دارندگان آنها به صورت مشاع، مالک دارایی مالی (دینی) هستند که بر اساس قرارداد مرابحه حاصل شده است و دارنده ی ورقه مالک و طلبکار آن دین است. این اوراق بازدهی ثابت داشته و قابل معامله در بازار ثانویه
می باشند.
چنانچه شرکتی بخواهد مواد و کالا که ماهیت مصرفی دارند را خریداری نماید، نمیتواند از اوراق اجاره استفاده کند، اما میتواند از طریق اوراق مرابحه تأمین مالی نموده و آن را خریداری کند. ناشر از اوراق مرابحه برای تأمین مالی، هم بهعنوان داراییهای ثابت و هم بهعنوان
سرمایه در گردش مانند خرید مواد اولیه، تجهیزات، مواد مصرفی میتواند استفاده نماید. تأمین آسان منابع مالی بزرگ نیز یکی دیگر از مهمترین مزیتهای انتشار اوراق مرابحه برای ناشر است.
ویژگیها
1. هر بانی در بخش خصوصی، تعاونی یا دولتی که دارای حائز شرایط انتشار اوراق باشد، میتواند جهت تأمین منابع مالی مورد نیاز، نسبت به انتشار این اوراق اقدام کند؛
2. دوره عمر اوراق بین ۲ تا ۵ سال است؛
3. در مقاطع معین در طی دوره عمر اوراق فقط پرداختهایی ثابت بهعنوان سود به دارندگان اوراق پرداخت میشود؛
4. اصل بدهی در انتهای دوره به صورت یکجا به دارندگان اوراق بازپرداخت خواهد شد. بدیهی است پس از انقضای اوراق سودی به آن تعلق نمیگیرد؛
5. پرداخت اقساط بهای دارایی به صورت سهماهه یا ششماهه و بدون دوره تنفس است؛
6. در صورت تمایل دارندگان اوراق میتوانند برای فروش قبل از انقضای سررسید آن، نسبت به بازخرید اوراق آن اقدام می نمایند.
انواع اوراق مرابحه
برای اوراق مرابحه انواع مختلفی پیشنهاد و برخی به مرحله اجرا گذاشته شده است. مهمترین آنها عبارتاند از:
1. اوراق مرابحه تأمین مالی؛ در این نوع مرابحه، نهاد واسط وجوه سرمایهگذاران مالی (مردم) را جمعآوری کرده و به وکالت از طرف آنان کالای مورد نیاز بانی را از تولیدکننده (فروشنده) به صورت نقد
خریداری و به صورت بیع مرابحه¬ی نسیه به قیمت بالاتر به بانی میفروشد. بانی متعهد می شود که در سررسید مشخص، قیمت نسیه کالا را به دارندگان اوراق برساند. دارندگان اوراق میتوانند تا سررسید منتظر بمانند و از سود مرابحه استفاده کنند و یا قبل از سررسید اوراق خود
را در بازار ثانوی به فروش برسانند.
2. اوراق مرابحه تأمین نقدینگی؛
در این روش، مؤسسه ناشر اوراق، داراییهای دولت، سازمانها و بنگاههای اقتصادی را به صورت نقد خریده و پولش را میدهد، سپس با قیمتی بالاتر و به صورت نسیه مدتدار به خود آنها میفروشد و در مقابل، از آنها اسناد مالی با مبالغ و سررسیدهای معین دریافت میکند.
روابط حقوقی در اوراق مرابحه نوع دوم، همانند نوع اول است. تنها با این تفاوت که در این نوع، مؤسسه واسط دارایی را از خود بانی به صورت نقد خریداری میکند، سپس همان دارایی را با قیمت بالاتری به صورت نسیه به خود او میفروشد.
3. اوراق مرابحه تشکیل سرمایه شرکتهای تجاری؛
در این نوع از اوراق مرابحه، هدف تشکیل سرمایه، فعالیت تجاری مستمر است. بانی (شرکت تجاری) که نقش ناشر را نیز دارد، با انتشار و واگذاری اوراق مرابحه، وجوه نقدی مازاد افراد را جمعآوری کرده به وکالت از طرف آنان، کالاهای مورد نیاز دولت، سازمان¬های دولتی،
شرکتهای وابسته به دولت و بنگاه-های اقتصادی بخش خصوصی و مصرفکنندگان را از تولیدکنندگان یا مراکز فروش به صورت نقد خریده، سپس با افزودن نرخ معینی بهعنوان سود، به صورت نسیه به مصرفکنندگان نهایی می فروشد. سود حاصل از عملیات خرید و فروش، پس از کسر درصدی بهعنوان
حقالوکاله ناشر (شرکت تجاری)، به صورت فصلی یا سالانه بین صاحبان اوراق توزیع میشود. اوراق مرابحه نوع سوم، ماهیت اوراق سهام شرکتها را دارد و می تواند بدون سررسید معین منتشر شود، همچنین میتوان ابتدا آن را به صورت دارای سررسید، اما قابلتبدیل به اوراق سهام
طراحی کرد.
4. اوراق مرابحه رهنی؛
یکی از کاربردهای مهم اوراق مرابحه برای تبدیل کردن تسهیلات بانکها و شرکتهای لیزینگ به اوراق بهادار میباشد. در این روش، بانی (بانک یا شرکت لیزینگ) که داراییهایی را به صورت مرابحه (فروش اقساطی) رهنی به دولت، بنگاهها و خانوارها واگذار کرده است میتوانند
با تبدیل به اوراق بهادار کردن مطالبات حاصل از تسهیلات مرابحه، منابع خود را نقد کنند. برای این منظور واسط با انتشار اوراق مرابحه، وجوه سرمایهگذاران را جمعآوری، سپس به وکالت از طرف آنان دیون حاصل از تسهیلات مرابحه را به قیمت تنزیلی از بانی (بانک یا شرکت
لیزینگ) خریداری میکند، بانی متعهد میشود در سررسیدهای مشخص مبلغ اسمی دیون را از بدهکاران وصول کرده و به دارندگان اوراق برساند. دارندگان اوراق میتوانند تا سررسید منتظر بمانند و از سود نهایی اوراق استفاده کنند و نیز میتوانند قبل از سررسید، اوراق خود را در
بازار ثانوی با سود کمتر بفروشند.